Zutphen, de kern van de provincie Gelderland

De belangwekkende archeologische opgravingen van 1946 en in 1993-1999 op en rond het plein 's-Gravenhof in Zutphen worden opnieuw bekeken en voor het eerst grondig uitgewerkt. Op deze blog zal wekelijks een nieuw bericht geplaatst worden over de resultaten van het project. De uiteindelijke resultaten zullen worden gepresenteerd in een lijvig onderzoeksrapport, in verschillende publicaties, waaronder t.z.t. een proefschrift. De palts zal ook worden gevisualiseerd volgens de jongste en nieuwste inzichten. Zutphen, de kiemcel van de provincie Gelderland De stad Zutphen is een van de belangrijkste schakels in de vroegstedelijke ontwikkeling van ons land. Het plein 's-Gravenhof in Zutphen representeert niet alleen een stadskern van regionaal en nationaal belang, doch door de historische context (stedelijke genese in de periode 800-1200 AD) en archeologische verschijningsvorm (centrum rijksaristocratie en mogelijk de Duitse vorsten) moet de vindplaats Zutphen van internationaal belang worden geacht.
Zutphen heeft als een van de zeer weinige Nederlandse steden een onafgebroken bewoningsgeschiedenis die teruggaat tot ver vóór de Middeleeuwen. Vanaf circa 300 na Christus hebben hier altijd mensen binnen een versterking gewoond en in de 9de eeuw lag op de plek waar de Berkel in de IJssel uitmondt, een grafelijk centrum van belang. Eind 9e eeuw werd de nederzetting na een vikingaanval omwald.
In de 11de eeuw verrees hier een van de grootste stenen gebouwen die ons land in die tijd rijk was: een zaal van meer dan 50 meter x 12,5 meter, opgetrokken uit tufsteen, met allerlei bijgebouwen eromheen. Zo'n gebouw kan eigenlijk alleen worden verklaard als palts (Duits: pfalz), een tijdelijk verblijf van de Duitse koning, een belangrijk lid van diens familie of een hoge aristocraat die troonpretenties had en dat wilde laten zien. De graven van Zutphen waren aan de Duitse koningen (de Ottonen) verwant; zij zijn (via vrouwelijke lijn) de voorouders van de later zo machtige hertogen van Gelre, en in Zutphen ligt de kiemcel van onze huidige provincie.
Het onderzoeksproject ‘De vorstelijke palts van Zutphen’ wordt in het kader van het NWO-Odysseeprogramma gesubsidieerd als kortlopend onderzoek. Het onderzoek werd tevens mogelijk gemaakt met een aanvullende subsidie van de provincie Gelderland uit het Belvoir-werkenprogramma 2010. Deelnemende instellingen en bedrijven: Gemeente Zutphen Universiteit van Amsterdam/Amsterdams Archeologisch Centrum (AAC) Aestimatica Het onderzoek wordt hoofdzakelijk uitgevoerd binnen de archeologische dienst van de gemeente Zutphen. Het Amsterdam Archeologisch Centrum van de Universiteit van Amsterdam (AAC) is al vele jaren bij het onderzoek naar het vroegstedelijke Zutphen betrokken. Prof. Dr. Frans Theuws zorgt voor de inhoudelijke begeleiding. Erica Rompelman, MA van het bedrijf Aestimatica onderzocht in het kader van haar studie aan het AAC de Karolingische botcomplexen van het paltsterrein. Zij levert in het kader van dit project een betrouwbare quickscan van een enorme bottendump uit de 12e eeuw. Dr. Chiara Cavallo (AAC) onderzoekt het botmateriaal van de palts zelf (10e-12e eeuw). Drs. Bob Beerenhout (AAC) bestudeert het vismateriaal. Chiara Cavallo draagt namens het AAC zorg voor de wetenschappelijke controle en synthese van de zoölogische data. Het doel is een beeld te vormen van de materiële cultuur en voedselcultuur van het paltscomplex.

Lees hier meer over mij

donderdag 27 september 2012

De Proosdij te Deventer

In het laatste stadium van afronding van mijn dissertatietekst werd ik nog geconfronteerd met een aardige kwestie: de status en functie van het oudste huis van Nederland: Sandrasteeg 8 - beter bekend als de Proosdij - te Deventer. Op het terras van café Camelot kwam ik er met Johans Kreek, destijds architect van de restauratie van het gebouw en tegenwoordig lid van de Zutphense werkgroep bouwhistorie, over te spreken. Dit resulteerde in een maildiscussie over het gebouw tussen bouwhistoricus Wijnand Bloemink, Johans Kreek en mijzelf over de omvang, fasering en functie van het gebouw. De discussie is nuttig en actueel omdat er op dit moment door een groep vrijwilligers bouwhistorisch onderzoek wordt uitgevoerd en er behoefte is aan onderzoeksvragen. Over één ding waren we het snel eens: het door alle auteurs van het boek uit 1996 over dit gebouw omarmde idee dat het om een poortgebouw gaat kan om meerdere redenen worden verworpen (Het Kapittel van Lebuinus in Deventer). Wat is het dan wel? Het gaat om een relatief grote residentie van de proost, waartoe ook het huidige pand Stromarkt 19 behoorde. Het oudste huis van Nederland was de privékapel van de proost en erboven en ernaast waren representatieve ruimten en woonvertrekken. In dat opzicht is er zeker een verwantschap met de grote vorstelijke aula's zoals die te Zutphen. Net als de hogere (rijks)adel in de 12e eeuw gingen ook bisschoppen en proosten vorstelijke residenties bouwen om daarmee hun macht en aanzien te tonen. De Utrechtse bisschop Adelbold deed dat al rond 1030 in Utrecht en na 1050 zou Bernold of een van zijn opvolgers in Deventer een grote aula bouwen. De proost bleef niet achter en beschikte rond 1140 over een passende residentie.
Ongetwijfeld komen er nog nieuwe aanvullende gegevens aan het licht en worden openliggende vragen nog opgelost. In elk geval kan het ANWB-bord op dit pand worden vervangen!